Tatarskie korzenie

Autor: Renata Kosin

Tytuł: Tatarka

Wydawnictwo: Filia

Liczba stron: 468
Oprawa: miękka
Data wydania: 2017

ISBN: 978-83-8075-255-9

U nas w Kruszynianach mieszka sporo rodzin tatarskich i mieszanych. Od paruset lat zresztą, zdążyliśmy więc do siebie przywyknąć. (s. 52)

Rzadko się zdarza, że okładka książki woła mnie do siebie, bym ją koniecznie przeczytała. Dodatkowo wołał mnie tytuł. Tak było z najnowszą powieścią Renaty Kosin Tatarka.

Studentka Ksenia spędza lato w Bujanach na Podlasiu w otoczeniu bliskich i bujnej przyrody. Przeżywa, że w noc świętojańską jej wianek zatonął w Biebrzy, co nie wróży dobrze dla jej sfery uczuciowej. Niby nie jest ani z Patrykiem, ani z Xavierem, ale chciałaby być z kimś. Na juwenaliach wpadł jej w oko przystojny, ciemnooki mężczyzna. To Tatar Emir. Krótka znajomość zaprocentowała obietnicą, że Ksenia pojawi się latem w Kruszynianach na Sabantuj.

Sabantuj to takie nasze ludowe święto na zakończenie wiosennych prac polowych. (s. 60)

Dziewczyna często bywała z rodzicami w Kruszynianach, lubiła kuchnię tatarską (szkoda, że na końcu książki nie ma przepisów na potrawy tatarskie!). Tym razem pojechała na Sabantuj. Zauroczona strojami, straganami, przedmiotami, feerią barw (polecam zajrzeć na stronę autorki lub fanpage i obejrzeć zdjęcia z tegorocznego Sabantuj w Kruszynianach, wtedy o wiele lepiej chłonie się opisy) poznaje starszego pana, który przypadkiem raczy ją skróconą wersją historii polskich Tatarów. To Ibrahim, dziadek Emira.

Zapatrzył się znów na Ksenię i zmarszczył na chwilę brwi. – Wygląda całkiem jak nasza. Tatarka – dokończył nieco ciszej. (s. 88)

Dziewczyna z wielkim zainteresowaniem słucha o Złotej Ordzie, tamgach, herbie rodu Tarak, przygląda się uważnie dziadkowi. W pewnym momencie zdradza cel swojej wizyty w Kruszynianach – Ksenia przyjechała ze względu na swojego pradziadka, który miał podobno korzenie tatarskie.

W jej rodzinie od dawna krążyła legenda o tatarskim pochodzeniu pradziadka Ignacego Kudeli. (s. 56)

Wyjawienie imienia i nazwiska pradziadka dziewczyny zaczyna długi i poplątany ciąg zdarzeń polsko-tatarskich, w którym przeszłość odgrywa najważniejszą rolę, a miesza w nim Zulejka, wnuczka Ibrahima, uważająca się za fałdżejkę – tatarską szamankę, znachorkę. Ksenia zaczyna poszukiwanie dokumentów pradziadka, lecz zna tylko jego datę urodzenia. To dobry początek, choć sprawa pochodzenia dziadka nie wygląda najlepiej ze względu na wiele niewiadomych i niepotwierdzonych faktów.

Zrozumiałam, że należy znać swoje korzenie. (s. 119)

Autorka w Tatarce prezentuje dwa stanowiska odnośnie poszukiwania przodków i „grzebania” w przeszłości. Lena, matka Kseni, po francuskich doświadczeniach boi się poznania prawdy o swoim dziadku Ignacym. Jeszcze bardziej boi się konsekwencji tej wiedzy. Ta marzycielka i idealistka o bujnej wyobraźni nie chce grzebać w zatęchłej przeszłości, nie chce kolejnych rozczarowań, boi się wyzwań i woli być bierna. Szybko się poddaje.

Konsekwentnie dążyła do odkrywania prawdy, nawet tej niewygodnej, z wiarą, że każda wiedza jest lepsza od niewiedzy. (s. 322)

Zupełnie przeciwne stanowisko prezentuje Ksenia – praktyczna realistka. Studentka tak łatwo się nie poddaje, choć fałdżejka utrudnia jej życie, a sprawa nie wygląda najlepiej. Dziewczyna wyznacza sobie cele tylko możliwe do spełnienia i konsekwentnie dąży do ich realizacji pokonując różne przeszkody. Odważnie prze do celu bez względu na ryzyko, byle by poznać prawdę, nawet tą nieprzyjemną, mimo oporu matki. I taka postawa mi imponowała. Choć czasami Ksenia swoim postępowaniem wywoływała we mnie irytację.

Przeszłość pradziadka odnalazła ją sama. (s. 321)

Poznawanie przeszłości pradziadka, odnajdowanie najbliższych mu osób to splot różnych okoliczności – mozolnej pracy, przypadku, szczęścia, rozmyślań nad zagadką genealogiczną. Przeszłość, choć dawno minęła, jest istotna. Nie o każdym przodku da się powiedzieć coś dobrego, ale każdy jest ważny, choćby ze względu na łączące ludzi geny. Autorka krok po kroku prezentuje odkrywanie przeszłości praszczura Jakuba Kudeli, a młodzi adepci poszukiwań genealogicznych znajdą w powieści kilka cennych wskazówek. Zabrakło mi tylko rysunku drzewa genealogicznego.

Figury geometryczne i kreski tworzyły herb tatarski. (s. 186)

Tatarzy od kilku wieków żyją na ziemiach polskich, zwłaszcza na Podlasiu, bowiem historia połączyła dwie narodowości. Zachowali oni swoją religię, tradycje, zwyczaje, stroje, kuchnię. Zachowali swoją tożsamość narodową, mimo że wielu z nich wiązało się na ślubnym kobiercu z Polakami. W powieści czytelnik zagląda do Jurty Tatarskiej, kosztuje potraw, gości w domu Tatarów, udaje się na mizar i chodzi między nagrobkami, uczestniczy w obrzędach i świętach, z grubsza poznaje zwyczaje tatarskie, a także kilka razy ma do czynienia z fałdżejką i jej „czarami”.

Los tak zdecydował, a z nim się nie dyskutuje. (s. 58)

Powiem tak – chciałabym więcej tatarskości. Dopiero około 300 strony na dobre zaczyna się poszukiwanie przodków bohaterki i jej własnej tożsamości. Wcześniej dominują malownicze opisy, rozważania Kseni, wspomnienia, opisy mniej ważnych bohaterów – moim zdaniem jest ich za dużo i są one trochę zbyt obszerne, odciągają od głównych wydarzeń. Bardziej ciekawi wakacyjna codzienność w bujanowskim dworku, w którym rej wodzi mistrzyni intryg i przetworów na zimę, dalsza krewna Kseni – Honorata Derehajłowa. To ona w imię wyższej konieczności miesza się w nie swoje sprawy. Jest też największą specjalistką od kreowania rzeczywistości pod wyłącznie własne potrzeby. A jej przyjaźń z sąsiadką Wądołową jest nietypowa.

Trzeba być jak najbliżej Matki Ziemi. (s. 280)

Wądołowa to zielarka i ekscentryczna wiejska znachorka, która mocno związana jest z naturą i słowiańskością. Razem z nią czytelnik pozbywa się wszystkiego, co krępuje ciało i duszę, robi tylko tyle, ile ciało pozwoli, i ma gwarancję, iż nic złego stać mu się nie może, czyli uprawia gimnastykę słowiańskich czarownic! Szkoda, że autorka opisała tylko jedno z 27 nieforsujących ćwiczeń, bo ja chętnie poszłabym w trawę i…

Sens jest w nas, a nie w świecie. (s. 480)

Tatarka to powieść, w której słowiańskość stanowi pewną opozycję dla tatarskości i jednocześnie łączy się z nią na terenach Podlasia, gdzie słowiańskie obrzędy i ludowa magia splatają się z urokami odprawianymi przez fałdżejkę, gdzie od wieków żyją Polacy i Tatarzy, gdzie współcześni odkrywają swoje tatarskie korzenie i swoją własną tożsamość oraz wewnętrzny spokój i rytm serca. A przy tym zachęca do poszukiwania i poznawania historii swoich przodków…

Książka przeczytana w ramach wyzwań:

Czytamy nowości, Łów słów, Wyzwanie biblioteczne,