Aby przetrwać

Autor: Alex Rosenberg

Tytuł: Dziewczyna z Krakowa

Tłumaczenie: Agnieszka Olszewska

Wydawnictwo: Editio

Liczba stron: 440
Oprawa: miękka
Data wydania: 2018

ISBN: 978-83-283-2476-3 

Dlaczego wolno było mi przeżyć? (s. 308)

Wprawdzie II wojna światowa skończyła się kilkadziesiąt lat temu, lecz jest wciąż żywa w pamięci wielu ludzi. Pisarze również często sięgają po ten okres historyczny, który staje się czasem fabularnym i tłem wydarzeń. Tak też było z książką Dziewczyna z Krakowa autorstwa amerykańskiego filozofa i ateisty Alexandra Rosenberga.

Rito, pozostań przy życiu! Zrób wszystko, żeby doczekać końca. Koniec jest blisko, bliżej, niż ktokolwiek mógłby przypuszczać. (s. 8)

Tytułowa bohaterka to Żydówka, studentka prawa na uniwersytecie w Krakowie – Rita Feuerstahl. Marzy, by zostać prawniczką, jednak los miał dla niej inny plan na życie – romans i dziecko, nieco później II wojnę światową i tajemnicę. Wielką tajemnicę, której wyjawienie mogło zmienić oblicze świata. Potężną tajemnicę, która daje młodej kobiecie niespotykaną wolę przeżycia w piekle wojny zgotowanej przez Hitlera i nazistów. Ricie nie pozostaje nic innego, jak się zmienić, zrobić wszystko, by przetrwać, przekroczyć własne granice, złamać wyznawane wartości. Bohaterka uczy się sztuki kłamania, ale przy tym dobrze strzeże swoich tajemnic. Pod fałszywym nazwiskiem ukrywa się w samym centrum nazizmu. Powiadają, że pod latarnią najciemniej…  

Nie wpisuj mnie na listę. Nie próbuj załatwiać dla mnie dokumentów. Nie zrobię sobie tych zdjęć. Chcę, żeby to się skończyło teraz. Nie chcę już dłużej czekać. (s. 146)

Jednak determinacja i wola życia czasami zawodzą. Rita także przechodzi kryzys i chce być złapana przez nazistów. Jednak los ma dla niej inny plan. Prowadzi ją przez wiele miast i krajów Europy – Gorlice, Kraków, Karpatyń, Lwów, Warszawę, Berlin, Heidelberg, Salzburg. Akcja rozgrywa się u progu II wojny światowej i podczas niej. Autor wiernie oddaje ten chyba najtrudniejszy okres w historii świata. Wikła bohaterów w prawdziwe wydarzenia historyczne i polityczne, a jednocześnie wymyśla dla nich biografie. Nie unika trudnych tematów, jak choćby homoseksualizm wśród mężczyzn i kobiet oraz postrzeganie ich przez innych. Widać też zawód autora – wątki filozoficzne, religijne pojawiają się w powieści od czasu do czasu.

Jeśli zsumujesz wszystkie ludzkie działania, które składają się na historię, okaże się, że to, kto wygrał, a kto przegrał, nie ma znaczenia. Ta ścieżka jest tylko czystym przypadkiem, darwinowskim procesem selekcji mający skutki w historii. (s. 311)

Zafascynował mnie wątek teorii ewolucji Karola Darwina w kontekście nazistowskim. Naziści byli zafascynowani ewolucjonizmem i „przystosowali” go do swoich potrzeb. Jednak autor słowami Rity, a potem jej przyjaciółki Dani w prostych słowach wyjaśnia ten temat. Tłumaczy teorię ewolucji tak, jak ją naprawdę widział jej twórca. To w tych momentach zatrzymywałam się i przypominałam sobie wiadomości na temat ewolucji zwierząt i człowieka. I powiem Wam, że dzięki tym fragmentom inaczej już patrzę na ewolucję i nazizm. Darwin miał rację. Erich też.

A co z moją rodziną, życiem, człowieczeństwem? (s. 301)

Trudno żyć, gdy się nie ma co jeść, gdzie położyć głowy, czym się okryć, nie wspominając o utracie bliskich, dachu nad głową, wszystkiego. Autor w swej powieści pokazuje, jak historia warunkuje egzystencję, kreuje codzienność, wyznacza nową rzeczywistość, wpływa na całokształt bohaterki i innych. Człowiek staje się więźniem losu, historii, innego człowieka. Ulega losowym zmianom w środowisku, przede wszystkim wojnie. Czytelnik w trakcie tej przejmującej, a zarazem intrygującej lektury zaczyna zadawać sobie pytania: Ile jest warte ludzkie życie? Swoje? Cudze?; Co jest wartością w czasie II wojny światowej?; Co się naprawdę liczy?; Kiedy skończy się łut szczęścia Rity?

Dlaczego ludzie tacy są – tak samo skłonni do ocalenia obcej osoby, jak do jej zabicia? (s. 362)

To pytanie zadała Dani, przyjaciółka Rity. Bardzo trafne pytanie, moim zdaniem. Jak to naprawdę jest? Co kieruje tymi ludźmi? Podwójna moralność? Sytuacja polityczna w danym momencie? Potrzeba zdobycia czegoś? Zwykła ludzka chęć niesienia pomocy? Nie wiem. I ludzie w tamtych czasach też chyba tego do końca nie wiedzieli… Może jeden wiedział, czemu przeżył, czemu zasłużył na przeżycie. Na pewno nie była to zasługa szczęścia, tylko miedzy innymi kwestia zdolności przewidywania i korzystania z nadarzających się okazji.

„Jaki pasożytniczy pomysł żyje w twojej głowie, pozwalając ci przeżyć?”. (s. 239)

Przetrwanie w czasie II wojny światowej miało swoją cenę. Jak wysoką? To wiedzą tylko ci, którzy przetrwali to okrucieństwo, także bohaterowie literaccy wykreowani przez autorów. W Dziewczynie z Krakowa tajemnice mieszają się z kłamstwami, decyzje polityków z zapatrywania politycznymi, miłość ze zdradą, poszukiwania utraconego dziecka z aborcją, przerażenie z poświęceniem, nazizm z ewolucjonizmem, antysemityzm ze zmianą tożsamości, homoseksualizm z obowiązującym prawem. Przeczytajcie i przetrwajcie.

Książka przeczytana w ramach wyzwań:

Czytamy nowości