Współczesny Noe

Autor: Eric Emmanuel Schmitt

Tytuł: Dziecko Noego

Tłumaczenie: Barbara Grzegorzewska

Wydawnictwo: Znak  

Liczba stron: 131
Oprawa: miękka
Data wydania: 2009

ISBN: 978-83-240-0546-8

KONKURS „KSIĄŻKA ZA LEPIEJA” – TUTAJ

W okupowanej Belgii katolicki ksiądz ukrywa żydowskiego chłopca Josepha. Chłopcu udaje się przeżyć, odnajduje rodziców i po latach opowiada swoją historię. Cała ta opowieść nie różniłaby się niczym od wielu innych, które znamy, gdyby nie to, że ojciec Pons ocala nie tylko życie Josepha, ale coś znacznie więcej.

Ostatnimi czasy jakoś dużo książek o tematyce żydowskiej wpada w me ręce i to zupełnie przypadkiem. Tym razem była to książka Dziecko Noego Erica Emmanuela Schmitta, oparta na faktach i napisana 50 lat po wydarzeniach. Jednak Holocaust w wydaniu tego francuskiego pisarza wygląda zupełnie inaczej niż polski czy żydowski. Główny bohater, 10-letni Joseph Bertin, zaczyna swoją opowieść i cofa się pamięcią do wydarzeń sprzed 3 lat. Opowiada o 3 latach cierpień, choć ten czas w powieści nie jest jakoś szczególnie zaznaczony, po prostu płynie jednostajnym rytmem.

Jest 1942 r., a reperkusje wobec Żydów nasilają się również w Belgii. Państwu Berstein zależy przede wszystkim na ocaleniu jedynego syna. Umieszczają go u hrabiny de Sully, jednak po krótkim czasie żydowski chłopiec zostaje zabrany przez katolickiego ojca Ponsa do Żółtej Willi w Chemlay niedaleko Brukseli. Aptekarka mademoiselle Marcelle vel Psiakrew wyrabia chłopcu nowe papiery, zmienia dane osobowe:

A więc masz sześć lat. Tak bezpieczniej. Nie wiadomo, jak długo potrwa ta wojna. Im później będziesz dorosły, tym lepiej dla ciebie. (s. 36)

Joseph musi się nauczyć sztuki przetrwania, jeżeli chce przeżyć:

Kłamać i pozwalać, żeby kłamano. Tylko tak mogłem się uratować. (s. 73)

W willi dostaje opiekuna, starszego chłopca Rudiego. Tam wraz z innymi dziećmi żydowskimi ukrywany jest przed nazistami. Mały Joseph niewiele jeszcze rozumie z otaczającego go świata, zwłaszcza zawieruchy wojennej. Próbuje zrozumieć kim jest Żyd i dlaczego Niemcy ich tak nie lubią.

W każdym razie teraz Żyd to przede wszystkim ktoś,

na kogo się pluje i kogo się aresztuje. (s. 45)

Zmuszony przez sytuację Joseph musi się uczyć katolicyzmu, aby ukryć swoją prawdziwą tożsamość, by przetrwać. Mało tego – on chce być chrześcijaninem!

Bycie Żydem na razie oznaczało, że mam rodziców, którzy nie są zdolni mnie wychować, że mam nazwisko, które lepiej zmienić jest na inne, że bez przerwy musze kontrolować swoje emocje i jeszcze do tego kłamać. Więc co to za interes? Bardzo chciałem zostać katolicką sierotką. (s. 47)

Ojciec Pons i jego sieroty przez 3 lata ukrywają się przed nazistami na prowincji. Jednak i tam trafiają hitlerowcy. Jednak ksiądz walczy o wszystkich i każdego z osobna. Czasami ucieka się do forteli, bo na wojnie wszystkie chwyty są dozwolone. Ale belgijski Holocaust to bajka w porównaniu z polskim.

Jednak prawdziwą wartością ojca Ponsa jest jego hobby. Kolekcjonowanie. Wydaje się, że to zwykłe hobby, jednak to tylko pozory. Ten katolicki ksiądz kolekcjonuje w swej arce Noego, tajnej skrytce, to, co jest zagrożone wyginięciem, np. literaturę rosyjską. W czasie Holocaustu, jak łatwo się domyślić, kolekcjonował wszystko związane z kulturą żydowską, nawet uczył się języka jidysz. Jego wzorem do naśladowania był Noe, kolekcjoner par zwierząt. Pewnej nocy ciekawski i uparty Joseph odkrył tajemnicę ojca Ponsa. Od tej pory razem płynęli w arce. Wspólnie spędzony czas, rozmowy, nauka zbliżyły ich bardzo do siebie. To właśnie ksiądz w oczach Josepha stał się Noem, zaś chłopiec dzieckiem Noego.

Postępowanie ojca Ponsa zasługuje na wielkie uznanie i podziw. Byłam pod dużym wrażeniem, co ksiądz robi, by uratować wszystko, co jest w jakikolwiek sposób zagrożone wyginięciem. Ocalić od zapomnienia, przechować dla następnych pokoleń. Wszystko to robił z wielką pasją i zaangażowaniem, nieustannie narażając własne zdrowie i życie. Miał możliwość wyboru i dokonał go z pełną świadomością. Tak jak i inni w różnych sytuacjach, np. pewien Niemiec.

Bohater w swej opowieści wspomina też okres powojenny. Zwłaszcza początek wolności był trudny i coniedzielne targi sieroce. Wspomina pokrótce również o dalszych losach ojca Ponsa i jego nowych kolekcjach, o Instytucie Yad Vashem.

Dziecko Noego to niepozorna pozycja, jednak o ogromnej wartości. Nie tylko skłania do refleksji, uczy różnych postaw i zachowań, ale i bawi. Naiwność małego Josepha, dziecięce postrzeganie świata i prosta logika oraz bardzo wnikliwe wnioski wynikające z prostych przesłanek ubawiły mnie wielokrotnie. Gdy matka wspomina o wielkiej damie, to chłopiec pyta, ile kobieta ma wzrostu. W kościele słyszy, że jest jeden Bóg. Za chwilę jest ich dwóch, bo dołącza Syn Boży. A za moment trzech – Duch Święty. Prawdopodobnie to kuzyn Boga, wg logiki Josepha. A i sam Bóg jego zdaniem spoczął na laurach, skoro pracował tylko 6 dni przy stwarzaniu świata.

Autor posługuje się językiem bardzo pięknym i wysublimowanym. Dobiera słowa w prosty sposób, ale tworzy z nich zdania, małe perełki. Przyjemnie czytać takie książki, w których każde zdanie niesie ze sobą wielką treść, ma głębokie przesłanie, a przy tym jest gratką językową. Prostota jest najtrudniejsza… A efekt zostaje na długo w pamięci.

Książka przeczytana w ramach wyzwań:

CZYTAMY KSIĄŻKI HISTORYCZNE 

MOTYW ZDRADY W LITERATURZE

WYZWANIE BIBLIOTECZNE